Schaarste is een term die vaak in één adem wordt genoemd met de markteconomie. Schaarste verkoopt. ‘Slechts 100 kaarten beschikbaar, wees er snel bij!’ ‘Nieuw product, limited edition!’ Reclame benadrukt je schaarse tijd of vergankelijke schoonheid. ‘Met dit product haal je het maximale uit je leven!’ ‘Hiermee blijf je langer mooi!’ Zo kreeg de term een redelijk positief imago. Schaars werd synoniem voor zeldzaam en waardevol. Schaarste betekent kansen. Inzicht in schaarste betekent geld verdienen.
Letterlijk betekent het woord schaarste natuurlijk een tekort, een gebrek. Hoezo positief? In Nieuwe kijk op Schaarste – deel 1 beschrijf ik de pijnlijke impact van schaarste. Mijn conclusie is: een tekort aan voedsel, tijd of geld veroorzaakt vergelijkbare spanning, angst en pijn als een tekort in warmte, aandacht en erkenning. En die impact geldt zowel voor individuen als voor organisaties. Het gevolg is een mindset van ‘overleven’ met verstrekkende gevolgen.
Wat zit er achter dat positieve imago van schaarste? Wat zien we hier nu werkelijk gebeuren? Feitelijk speelt schaarste in op angst. Angst dat er niet genoeg beschikbaar is. Angst dat anderen er met de buit vandoor gaan. En angst is goed voor de sales. Dat weten de reclame en media maar al te goed. “Dood en verderf” kopten de kranten maandag 19 maart na de schietpartij in Utrecht. En bij de verkiezingen twee dagen later profiteerden de politieke partijen, die de angst verder aanwakkeren. Slecht nieuws en angst verkopen.
In mijn ogen hebben we onze maatschappij gefundeerd op schaarste. En daarmee dus op angst. En dat is nogal een statement … Ons westerse denken is zo doorspekt met economische principes dat het positieve imago van schaarste de boventoon voert. De waarde van ‘meer verkopen’ wordt zwaarder gewogen dan de stress die het met zich meebrengt.
We denken en handelen in ‘taartpunten’. Het doel dat jij of jouw organisatie nastreeft zien we per definitie als een schaars stukje van de taart. Daar werk jij of werkt je organisatie hard voor, en dat vinden we logisch: een stuk marktaandeel voor je product, aandacht voor jouw belang, een carrière, het maakt niet uit wat. Het effect is echter ook … als iemand anders een taartpunt pakt, betekent dat er ‘minder over is voor mij of mijn organisatie’. Dat creëert jaloezie. Dat stimuleert ruzie of strijd. Dat creëert strategieën om invloed te hebben. Dat creëert “kennis is macht” en, pas op, dat moet je vooral niet delen! Het lastige is dat het systeem zich in stand houdt. Het systeem beloont gedrag dat daarbinnen past.
Maar, is het dan vreemd of slecht gedrag om te willen verkopen, om aandacht te krijgen voor belangen, om promotie na te streven? Nee, helemaal niet. Het gedrag past immers bij het oudste deel van ons brein, de amygdala: het deel dat zenuwsignalen doorgeeft bij stress en emoties. Het gedrag ligt diep geworteld in onze biologie. Overleven. Vechten of vluchten. Het recht van de sterkste. Overleven in de jungle. En we vergelijken onze samenleving wel vaker met een jungle, nietwaar?
Wil jij in zo’n maatschappij leven? Waar we elkaar bestrijden voor een klein stukje van de taart? En wil jij je laten leiden door angst?
Ik ben er van overtuigd dat het anders kan. De angstreflex is ontstaan in andere tijden. Toen moest het mensenras vluchten voor roofdieren of natuurkrachten. Ik geloof dat in de huidige tijd er andere principes en waarden zijn om naar te leven. Waarden die ons vérder brengen.
Wat denk jij?
Lees binnenkort het laatste deel: Nieuwe kijk op Schaarste – deel 3